Ceza Muhakemesi Hukuku ve Süreçleri: Haklar ve Yükümlülükler
Ceza muhakemesi hukuku, yakalama, el koyma, arama, telefon ve ortam dinlemesi, tutuklama gibi koruma tedbirleri aracılığıyla suç şüphesi altındaki kişinin özgürlüğünü kısıtlayan bir hukuk dalıdır. Bu süreçte, şüpheli veya avukatı, gerçekleştirilen soruşturma işlemlerine itiraz etme hakkına sahiptir.
Soruşturma sonucunda, savcılık makamı (iddia makamı), şüphelinin suç işlediğine kanaat getirirse, bir iddianame düzenleyerek ceza davası açar. Türkiye’de ceza davalarına bakan adli ceza mahkemeleri, suçun niteliği ve ceza miktarına göre yetkilendirilmiştir. Bu mahkemeler, temel olarak asliye ceza mahkemesi ve ağır ceza mahkemesi olmak üzere ikiye ayrılır.
Sanık, mahkeme sürecinin her aşamasında bir avukattan hukuki yardım alma hakkına sahiptir. Ceza mahkemesi, yargılama sonunda sanık hakkında adli para cezası, hapis cezası veya güvenlik tedbiri gibi hükümlere karar verebilir. Ayrıca, hapis cezasının ertelenmesi, hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) gibi bireyselleştirme kurumları uygulanabilir ya da hapis cezası, adli para cezasına çevrilebilir.
Ceza davası; istinaf, temyiz ve kararın düzeltilmesi süreçlerinden geçerek kesinleşir. Kesinleşen hapis cezası için infaz hukuku süreci başlar ve bu cezalar, genellikle açık veya kapalı cezaevlerinde infaz edilir. Cezası infaz edilen hükümlü, suçun niteliğine ve belirli şartlara uygunluk durumuna göre koşullu salıverilme (şartlı tahliye) ve denetimli serbestlik gibi uygulamalardan yararlanarak cezaevinden tahliye olabilir.
Ceza hukukundaki bu süreçler genel olarak soruşturma, kovuşturma ve infaz hukuku aşamalarından oluşur. Soruşturma aşamasından başlayarak cezanın infazıyla sona eren bu süreçte, şüphelinin, mağdurun, müştekinin (şikayetçi) veya müdahilin (katılan) haklarının korunması için bir avukatın desteği hayati öneme sahiptir.